Xoriyaddada Xeer U Lahaw, Hadday Soo Dhaafaan Madaxda Urur siyaasadeedka Qaran ayaa afar maalmood ka hor jeelka mandheera ka soo baxay iyagoo ah geesiyiin xuquuq u dirir, kadib markii lagu xidhay Damiirkooda isla markaana looga Ictiraafay dhamaan hay'adaha Xuquuqal Insaanka caalamka inay yihiin Maxaabiis Siyaasadeed oo u Xidhan Damiirkooda Keliya. Shaki kuma jirto inuu Madaxwaynuhu xamili waayay culayskii sl_victory@yahoo.com, hotmail snoor@sand.com representative slforiegn.com. badnaa ee kaga yimid Beesha Caalamka iyo dhamaan Shacbiwaynaha Somaliland oo marnaba ay u cuntami wayday in wax garsoor dhex ah oo sababeeyay xadhiga muwaadiniintaasi jiray. Tani waxay aakhirkii ka soo riday inuu Madaxwaynuhu aakhirkii uu codsasho la'aan cafiska fuliyo.
Sii daynta Madaxada Qaran: Inkasta oo habeenimadii ka horaysay Iida laga soo gudiyay jeelka oo laga taxadiray inaan Baabuur iyo Damaashaad lagu soo dhawaynin, hadana magaalada Hargeysa waxa lagu war helay aroornimadii Arbacada, iyaga oo faraxsan oo la jira Eheladii, Asxaabtii iyo Taageerayaashii Qaran ee ay ka go'doomeen 5-tii Bilood ee ay xidhnaayeen, ayaa xaflado, farxad iyo raynrayn lagu soo dhaweeyay oo ay weliba u dheer tahay iyagoo ku guulaystay hadafkooda siyaasadeed. Waxaa loo arkay inay yihiin saddexda keliya ee wakhtigan u badheedhay inay u dhabar adaygaan xuquuqda ay u leeyihiin in iyaga la doorto cidna dooran karaan.
Dastuurka Somaliland ayaa dhigaya qodobo aasaas u ah jiritaanka dimuqraadiyada iyo xorriyada dadka Somaliland, goleyaasha baarlamanka iyo xukuumadda ayaa ku murma ama xisbiyadda qaranka iyo xukuumadda laakiin dadka intiisa kale oo aan Saxaafadda madaxa banaani ku jirin isma waydiiyaan waxay xaq u leeyihiin. Laakiin Dr. Gaboose, Maxamed Cilmi iyo Jamaal ayaa dalbay xaqa muwaadinka Somaliland uu u leeyahay furashada urur siyaasadeed dhammaadka muddada shanta sanadood ee saddexda xisbi jirayeen oo imika dhamaatay.
Garsoorka iyo dastuurka Somaliland iyo dastuurku isma waafaqsana, wuxuu dhigayaa in hay'adda garsoorku ka madax bannaan tahay xukuumadda haddana, garsooruhu ma haysto damaanad sharci oo aan ahayn raali gelinta ninkii shaqada qorey. Qalinka garsoorayaasha Somaliland ee ku afbartay Dawladii faqashtu, ma garawsan karo Dimuqraadiyada Dalka. Marxalada dhaqaale ee ka jirta dalkuna uma fasaxayso hay'adda garsoorku inay ka madabanaanaato gacan togaalaynta xukuumada. Diiwaanada sharciga ee maxkamaddaha yaalla waa kii penal code-ka.
Dastuurku wuxuu dhigayaa garsoorista dadka dhexdiisa iyo dadka iyo dawladda, laakiin garsoorka Somaliland kuma jirto labadaa midna, madaxda qaran waxay ayiday waaran qabasho oo ka soo baxay maxkamadda, haddana toos ayaa jeelka mandheera loo geeyay.
Garsooraha ka socda maxkamadda gobolka Hargeysa ayaa meel ka mida Mandheera ku qabtay dacwada dhagaysiga madaxda qaran halkaasoo qareenadii u doodi lahaa ay qaadaceen, xalaalnimada maxkamadda sida ku-meel gaadhka ah looga furay aaga Mandheera oo ah qeyb ka mida Saaxil. Sidaa awaadeed muhiimad weyn may sii yeelan cadadka sannadada ah ee lagu xukumay maadaama aan dood iyo garnaqsi toona lays weydiin, " Mobile cangroo court can not be justified in the democratic World" Waa wax lagu qoslo in masuuliyiinta ugu saraysa qaranka Somaliland ay ku celceliyaan Maxkamad ayaa xukuntay Hogaanka Ururka Qaran. M adaxda qaran may qaadan wax rafcaana, inyar dabadeed ayaa waxaa soo baxay ergo ka socota hormoodka Somaliland, oo dhexdhexaadinaysay golaha wakiilada iyo madaxweyne Rayaale, halkaas ayuu madaxweyne Rayaale cafis ugu fidiyay madaxda qaran, laakiin laba todobaad dabadeed madaxweyne Rayaale wuxuu sheegay inay codsi soo qortaan, madaxda qaran marna may ogolaan inay soo qortaan cafis, waxayna ku adkaysteen inay baadil ku xidhan yihiin, codsashada cafiskuna ay tahay qirasho dembi aanay gelin, tani waxay ka dhigtay geesiyaal qaran, waxay fuushiisay mansab sare oo u dhigma inay yihiin madax taageero badan u heli karta urur siyaasadeedkooda, iyaga oo sheegay in aanay marna ka hadhi doonin xuquuqda ay u leeyihiin ka qeyb galka doorashooyinka. Madaxda ururka qaran waxay daliishadaan qodobka 14aad ee dastuurka Somaliland, iyo kuwa kale ee aasaasiga ah mudadii ay wadeen xafladaha iyo ololaha siyaasadeed ee ururkooda cusub ayaa ahaa qaar nabdoon oon marnaba la odhan karin nabadgalyo ayay waxyeeleen, halka nuqulka nuxurka dacwada ka dhanka ah ee lagu xidhay ay ahayd xassilooni darro awgeed, nabadgalyadu waa daliilka ugu badan ee maxaabiista jeelashu u xidhan yihiin, maadaama nabadgalyadu ay tahay danta guud ee jiritaanka Somaliland, oo ah mid meel marinteedu ka go'an tahay dadka ayaa ah midka ay la haystaha u yihiin. Waxaa jira guddi nabadgelyo oon dastuurka waafaqsanayn haddana tirada dadka jeelasha ku jira kala badh baa iyaga u xidhan. Golaha baarlamanka, golaha guurtida, xisbiyada mucaaradka iyo maxkamadduhuba sareba intuba waxay sheegaan qayral dastuurnimada guddida nabadgelyada haddana lama baabi'iyo. Saddexda xisbi qaran ayaan caddayn marnaba sababta ay uga soo horjeedaan furashada urur siyaasadeed oo uu ogol yahay dastuurku, looma baahna urur cusub oo saddexdii hore ayaan amba qaadin iyo annagu waanu ogolnahay haddii sharciga laga helo, "Hadaladaasi waxay ahaayeen doodaha ugu waaweyn ee saddexda xisbi qaran daliishanayeen, halka madaxda qaran ay tiraabaysay qodobada dastuurka ee u fasaxaya ka qayb qaadashada loolanka doorashada degaanka Somaliland.
Dastuurka horteed may jirin caddaalad darro badan oo dadku tirsanayeen, laakiin waxay sugi jireen inuu dastuurku siin doono xuquuq ka faro badan tay markaa haysteen, waayo xilligaas may jirin furasho ururo siyaasadeed nasiib darro dastuurka ayaa ogolaaday in la furto ururo siyaasadeed shan sano horteed markii saddexda xisbi qaran ay soo hadheen isla bishaa bisheedii oo ku beegan December 23 ayay ahayd inay xilliyadanba uu bilaabmo ololihii shaacinta ururada cusub iyo dib u habaynta saddexdii xisbi ee hore.
Madaxwweynaha kaliya ayaa furi kara ururada siyaasadda isla markaana isaga ayaa diidi kara….inkastoo aanay dastuurka meelna kaga jirin. Inta badan dadku waxay aaminsan yihiin inuu Madaxwaynuhu furi doono diiwaan gelinta Ururada Siyaasada hadii uu u arko keliya inay dan u tahay Xisbigiisa Udub si labada Xisbi mucaarad ay uga qaybsanto taageerada dadka badan ee ka biyo diiday Xukuumada mudadii 5-ta Sanadood ee ay talada Dalka haysay.
Xisbiyada mucaaradku waxay xukuumadda la waafaqeen muddo kordhin….in kastoo aanay dastuurka meelna kaga jirin, horena waxaa loogu kordhiyay golaha guurtidu afar sano, iyana kuma jirto dastuurka.
Qof yidhi urur siyaasadeed ayaan furanayaana in lagu cabudhiyo ra'yigiisa xabsi……. iyana kuma jirto dastuurka, inkasta oo maanta shacbiga Somaliland ay garowsan yihiin arrimo badan iyo xuquuqdooda maqanba, haddana ma aha tani mid ay u baylihinayaan nabada ay la haystaha u yihiin oo waxay u muuqdaan qaar weli xamil u leh doorsoonka dhaqanka Cadaalada iyo Garsoorka oo lagu daray musuqmaasuqa hantida qaranka ee rakaadisay Dhaqaalahooda.
Halkan laguma soo koobi karo arimaha Dawladnimada Somaliland ka qaldan, kuwa cusub ee hore aan looga baran nidaamka dawladeed ee hadda jira waxa ka mid ah falalkii ugu dambeeyay ee lagu fara geliyay Dalladii Ururada Xuquul Insaanku ku bahoobeen ee Shuro Net, xadhiga Madaxda Qaran, Suxufiyiintii ka horaysay iyo dhego adayg badan oo lagula macaamilooday baaqyada Dawladaha Caalamka, Ururada Xuquuqal Insaanka oo ay ka mid yihiin mudanayaasha Baarlamanka Britain uga Ololeeya aqoonsiga Somaliland iyo weliba Dublamaasiyiin danaynaya Somaliland oo runtii u arka Ishii Dimuqraadiyada Geeska, dhamaantood, xidhiidho hoose iyo qaar toos ah oo ay la yeesheen maamulka dhego jalaq looma siinin. Waxay ku muusanaabayeen hadalo ay ka mid yihiin "U tudha Sumcada Somaliland". Hadaba may haboonayn in Nidaamka Dawladnimo ee Somaliland maanta uu ku kaco dhaqamada kelidood taliyayaasha sidii kii hore ee "Faqashta".
Damqashada ugu xun ee ay xambaarsan yihiin Gabood faladaasi ka dhanka ah Xuquuqul insaanka iyo Garsoorka sacsacan waxa ka sii xanuun badan rajadii 16-ka Sanadood dadka Somaliland ay ka qabeen inay Beesha Caalmka ka helaan abaal marin ah (Aqoonsi) dhismaha Dawlad wanaaga, Dimuqraadiyada, Nabada iyo xasaloonida, Caddaalada iyo qadarinta Xuquuqul Insaanka koboca dhaqaale iyo IWM.
Ugu danbayn, qof walba oo Somaliland dani ka haysow waa kuu lama huraan inaad xoriyadaada xeer u lahaatid ama xoog u lahaatid, Labadaasi ka sokow, waa inaad u xidhnaataa oo aad iska illoowdaa iyada…
Mohamed Ali
No comments:
Post a Comment